Kompüter
tomoqrafiyanın nəzəriyyəsi ingilis fiziki Hounsfieldvə
Amerikalı A. M. Cormak tərəfindən verilmişdir. İlk dövrdə
yalnız beyin patologiyalarının diaqnostikası üçün tətbiq edilsə də zaman
keçdikcə yüksək diaqnostik dəqiqliyi hesabına digər orqanların xəstəliklərinin
diaqnostikasında tətbiq edilmişdir. Kompüter tomoqrafiyada tətbiq edilən enerji
rentgen şüalarıdır. Bu üsulda müayinə olunan orqanın təsviri, kəsiklər şəklində
alınır. Bunun hesabına orqan və toxumalar bir-birinin üzərinə superpozisiya
olunmur. Adi rentgenoqrafiyadan fərqli olaraq rentgen şüaları daha yaxşı
yönəldildiyinə görə yayılma bucağı çox kiçilir və toxumaların sıxlıq fərqi daha
qabarıq olur.
Kompüter tomoqrafiyada, rentgen şüaları nazik dəstə şəklində xəstənin
bədənindən keçdikdən sonra xətt şəklində düzülmüş detektorlar tərəfindən
absorbsiya olunur. Həm rentgen şüası lampaları, həm də detektorlar xəstə
ətrafında dönmək xüsusiyyətinə malikdir. Xəstə isə onların yerləşdiyi müstəviyə
perpendikulyar istiqamətdə sabit sürətlə hərəkət edə bilir. Xəstə hər kəsik
alındıqdan sonra tədricən hərəkət etdirilir. Daha müasir KT cihazlarında (spiral
KT) eyni zamanda həm xəstə, həm də detektorlar və rentgen lampası hərəkət
etdirilir. Müayinə zamanı detektorlara düşən rentgen şüaları kompüterlərin
köməyi ilə riyazi çevrilmələrdən sonra təsvir şəklinə gətirilir. Əgər rentgen
şüaları toxumalar tərəfindən çox udularsa ağ, az udularsa qara rəngdə görünür.
Kompüter tomoqrafiyada əsasən 1 sm ölçüdə ardıcıl kəsiklərlə təsvirlər alınır.
Daha kiçik və aydın olmayan törəmələrin ölçülməsi üçün 0,5 sm ölçüdə kəsiklər
tətbiq edilir. Suyun rentgen şüalarını zəiflətmə ölçüsü “0” olaraq
qəbul edilir və digər toxumalar bununla müqayisə edilərək şkalada göstərilir.
Bu şkalaya “Hounsfield şkalası” və bu şkaladakı vahidlərə isə
“Hounsfield vahidləri” HV (Hounsefield unit, HU) deyilir. Bu
şkalada vahidlər -1000, 0; +1000 intervalında dəyişilir. Bu şkala üzrə havanın
sıxlığı –1000, suyun sıxlığı 0, sümüyün sıxlığı isə +1000 qəbul edilir.
Törəmələrin sıxlığı isə yerləşdikləri orqanın və ya toxumanın sıxlığına
nisbətən izodens, hipodens və hiperdens olaraq
adlandırılır. Kompüter tomoqrafiyada toxumanın quruluşu ilə HV arasında sabit
və dəqiq bir əlaqə yoxdur; məsələn, böyrəküstü vəzinin maye ilə dolu sisti ilə
adenoması eyni HV-yə malik ola bilər. Kompüter tomoqrafiya istənilən böyrək
patologiyasının diaqnostikasında tətbiq edilə bilər. Əsasən böyrək abseslərində
travmalarında, şişlərin mərhələlərə görə bölünməsində tətbiq edilir
Hounsfield şkalası
Hava -1000
Piy toxuması -75; -100
Su 0
Yumşaq toxumalar +40; +60
Kalsifikat +100; +200
Sümük +200; +1000
Kompüter
tomoqrafiyanın üstünlükləri
– Təsvirlər
kəsiklər şəklində alındığına görə kəsik daxilində olan bütün orqanlar müayinə
edilə bilir,
– Müayinə aparan şəxsin təcrübəsindən asılı deyil,
– Ultrasəs müayinəsindən fərqli olaraq müayinənin nəticələrinə sümük və
qaz sıxlıqları təsir göstərmir,
– Toxuma sıxlıqları dəqiq fərqləndirdiyinə görə (piy, maye, yumşaq toxuma)
bir neçə toxumadan ibarət törəmələrin (angiomiolipoma) diaqnostikasında tətbiq
edilə bilir,
– KT-nın sıxlığı fərqləndirmə qabiliyyəti yüksək olduğuna görə daha kiçik
orqanlar və törəmələr müayinə oluna bilir.
Kompüter tomoqrafiyanın çatışmazlıqları
- Radiasiya dozası İVP-yə yaxındır,
- Kaxeksiyalı xəstələrdə piy toxumasının olmaması üzündən nəticə qeyri-qənaətbəxş ola bilər,
- Bahalı müayinə üsuludur,
- Xəstənin hərəkəti, tənəffüsü və bağırsaqların peristaltikası nəticələrə təsir göstərir,
- Böyrək ləyəni və sidik axarlarının patologiyalarında tam informativ deyildir.
- Kompüter tomoqrafiyaya göstərişlər
- Böyrək şişlərinin diaqnostikası və mərhələlər üzrə təsnifatı,
- Sidik kisəsi və prostat vəzi xərçənginin diaqnostikası və mərhələ üzrə bölgüsü,
- Böyrəküstü vəzi şişlərinin diaqnostikası,
- Solid törəmələrin xarakterinin diaqnostikası,
- Böyrək travmalarının diaqnostikası,
- Hematuriya və ya infeksiya ilə ağırlaşmış böyrəklərin polikistozunun diaqnostikası,
- Abseslərin, perirenal və ya retroperitoneal kistoz törəmələrin diaqnostikası.
Müayinənin texnikası
Böyrəklər
T12 və L3 fəqərələri arasında yerləşdiyindən ilk təsvir xəncərəbənzər
çıxıntıdan göbəyə qədər olan sahəni əhatə edir. Böyrək hər 1 sm kəsiklərlə,
xəstə uzanmış vəziyyətdə və nəfəsalma saxlanılaraq müayinə edilir. Sidik
axarlarının distal hissəsində hər hansı bir patologiyaya şübhə, varsa, kəsiklər
çanağa qədər davam etdirilir. İlk təsvirdən sonra mədə-bağırsaq sisteminin
kontrastlaşdırılması üçün xəstə kontrast maddə qəbul edir. Daha kiçik
törəmələrin müayinəsi üçün 0,5 sm qalınlığında kəsiklər tətbiq edilir. Böyrək
patologiyalarının diaqnostikası zamanı daha dəqiq məlumat almaq üçün venadaxili
kontrast maddə vurulmazdan əvvəl və sonra müayinə olunur. Lakin, bu halda xəstə
daha çox şüalanmaya məruz qaldığına görə yalnız İV kontrastlı maddələrlə çəkilmiş,
təsvirlərlə kifayətlənmək mümkündür. Kontrast maddələr, 100-120 ml həcmində
1,5-2 ml/san olmaqla dirsək venasından vurulur.
Kompüter tomoqrafik anatomiya
Kompüter tomoqrafiyada Gerota fassiyası, piy kapsulu, böyrək parenximası, perinefral piy toxunması, böyrək damarları ayırd edilir. Böyrəyin yuxarı və aşağı qütbləri ovalşəkilli, böyrək cibi səviyyəsində isə at nalı şəklində görünür. Böyrək cibi və piy kapsulu rentgen·neqativdir. Gerota fassiyası nazik səfhə şəklində böyrəyin piy kapsulu və retroperitoneal piy toxuması arasında ayırd edilir.
Kontrast maddə yeridildikdən sonra angio-KT fazasında böyrək arteriyası, böyrəyin qabıq qatı və Bertini sütunları ayırd edilir. Nefroqram fazasında böyrək parenximası homogen kontrastlaşır. Böyrəyin toplayıcı sistemi isə son fazada kontrastlaşır. Normal parenximanın sıxlığı Hounsfield şkalasına görə 30-50 HV-dir. Peritonarxası sahə, ekstraperitoneal fassial törəmələrlə üç sahəyə ayrılmışdır: ön pararenal sahə, perinefral sahə, arxa pararenal sahə.
